Kiedyś to było, czyli z dziejów Suwalszczyzny - Jak hartowała się niepodległość

W czasie I wojny światowej tereny te znalazły się pod okupacją niemiecką.  W swoich planach Berlin zaliczał Suwalszczyznę do tych terytoriów Rosji carskiej, które miały być włączone do Niemiec pod nazwą Nowe Prusy Wschodnie.

Po zakończeniu działań wojennych oddziały niemieckie na Suwalszczyźnie uległy zrewoltowaniu i demoralizacji. W tej sytuacji  w Suwałkach władzę przejęli  członkowie Komitetu Obywatelskiego, jeszcze w okresie wojny jedynej legalnej, polskiej struktury na Suwalszczyźnie. Z kolei w Augustowie powstał Komitet Polski z dr. Janem Jaworowskim na czele.

Pod naciskiem komitetów z Augustowa i Suwałk 11 listopada 1918 r. Niemcy wyrazili zgodę na utworzenie w Suwałkach Tymczasowej Rady Okręgu Suwalskiego.

Przyczyniło się to do rezygnacji z przygotowywanego w Suwałkach zbrojnego wystąpienia Polskiej Organizacji Wojskowej przeciwko oddziałom niemieckim.

W ważniejszych zebraniach Rady uczestniczyło 50 członków, reprezentujących właściwie wszystkie warstwy społeczne.

Środki finansowe niezbędne do działalności Rada czerpała z dobrowolnego opodatkowania się ludności rolniczej, kupców, rzemieślników i właścicieli małych zakładów przemysłowych, ze sprzedaży drewna, z dzierżawy jezior i majątków publicznych, a także z pożyczek i darowizn prywatnych oraz nakładanych kar.

Na początku grudnia rada wysłała swych delegatów, w osobach księdza Stanisława Szczęsnowicza -  proboszcza parafii w Suwałkach oraz Jana Schmidta, do Warszawy, gdzie przyjął ich premier Jędrzej Moraczewski.

W miastach i gminach Suwalszczyzny przystąpiono do formowania milicji. Zaczęto organizować tymczasowe sądy obywatelskie. W gminach wznowiły swą działalność samorządy wiejskie.

Na przełomie 1918 i 1919 roku doszło do otwartego, ale jeszcze nie zbrojnego polsko-litewskiego konfliktu o Sejny.

Od stycznia w Augustowie i Suwałkach podjęli urzędowanie komisarze rządu polskiego Tadeusz Podoski i Ludwik Wisłocki. Natomiast komisarz na powiat sejneński Bolesław Szczęsny Herbaczewski z konieczności musiał przebywać w Suwałkach.

Do marca 1919 roku Polacy  stworzyli w powiatach augustowskim i suwalskim, częściowo sejneńskim, funkcjonujący aparat państwowy szczebla okręgowego i powiatowego.

Sytuację utrudniło to, że w miejsce zdemoralizowanych jednostek "starej" armii niemieckiej, na początku 1919 roku pojawiły się na Suwalszczyźnie niemieckie oddziały ochotnicze, sprzyjające Litwinom.

Po podpisaniu 28 czerwca 1919 r. Traktatu Wersalskiego Polska osiągnęła korzystne rozwiązania w sprawie Suwalszczyzny. Niemcy musieli się wycofać. 26 lipca wojsko polskie wkroczyło do Augustowa. A 24 sierpnia 41. Suwalski Pułk Piechoty wszedł do Suwałk. Natomiast Sejny zostały opanowane w wyniku zbrojnego powstania. Na początku września oddziały polskie dotarły do granicznej linii Focha.

12 września 1919 roku Suwałki gościły Naczelnika Państwa Józefa  Piłsudskiego, który zwrócił się do mieszkańców miasta ze słowami „Dzisiaj ziemia wasza jest wolną”.