Patroni w 2025 r.: W Podlaskiem - etnograf Adam Chętnik, w Białymstoku - poeta Franciszek Karpiński i mecenas sportu płk Mikołaj Kawelin

W 2025 roku przypada 140. rocznica urodzin Adama Chętnika

O upamiętnieniu Adama Chętnika zdecydowali radni sejmiku województwa podlaskiego. W 2025 roku przypada 140. rocznica urodzin etnografa.

Adam Chętnik poprzez swoją szeroką działalność naukową, oświatową i muzealniczą rozsławił nasz region z pięknymi Kurpiami na cały świat. Ciężką pracą zasłużył na szacunek pokoleń i pamięć o jego wielkich dziełach - napisano w przyjętym stanowisku.

Adam Chętnik urodził się w 1885 roku w Nowogrodzie niedaleko Łomży, zmarł w Warszawie w 1967 roku. Działalność edukacyjną rozpoczął jeszcze przed I wojną światową, kiedy wydawał pisma dla młodzieży wiejskiej o tematyce krajoznawczej, etnograficznej i historycznej, później zajął się także działalnością społeczną. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku był posłem ziemi łomżyńskiej na Sejm I kadencji.

W 1927 roku otworzył Muzeum Kurpiowskie na wolnym powietrzu w Nowogrodzie - obecnie jest to Skansen Kurpiowski im. Adama Chętnika (który od 2022 roku jest instytucją kultury podległą samorządowi). Był też organizatorem placówki naukowej pod nazwą Stacja Naukowo–Badawcza Dorzecza Narwi Środkowej, która prowadziła działalność naukową na ziemiach północno–wschodniej Polski. Podczas II wojny światowej cały dorobek muzealny i naukowy zgromadzony w Nowogrodzie uległ zniszczeniu. Po wojnie Chętnik podjął się odbudowy tych placówek, a w 1948 roku dzięki jego staraniom otwarto w Łomży Muzeum Północno-Mazowieckie.

Adam Chętnik jest autorem wielu publikacji poświęconych Kurpiom

Adam Chętnik jest autorem wielu publikacji poświęconych Kurpiom. Dorobek naukowy liczy ponad 100 prac, około 500 artykułów, kilka tytułów o charakterze monograficznym. 

Został odznaczony m.in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Polonia Restituta, a pod koniec życia Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski za zasługi dla muzealnictwa regionalnego.

W 200. rocznicę śmierci upamiętniony będzie Franciszek Karpiński

Natomiast radni miasta Białystok przyjęli dwa stanowiska dotyczące patronów 2025 roku. W 200. rocznicę śmierci upamiętniony zostanie Franciszek Karpiński "w uznaniu zasług dla polskiej kultury i literatury".

XVIII-wieczny poeta Franciszek Karpiński (1741-1825), autor sielanek ("Laura i Filon"), twórca znanych pieśni religijnych - m.in. "Kiedy ranne wstają zorze" i "Wszystkie nasze dziennie sprawy" - był związany z Białostocczyzną. Jak podają badacze jego twórczości, to właśnie podczas pobytu Karpińskiego w Białymstoku (na zaproszenie Izabeli Branickiej, żony fundatora miasta hetmana Jana Klemensa Branickiego) powstały obie te pieśni, a także jedna z najsłynniejszych i najpiękniejszych polskich kolęd "Bóg się rodzi".

Jak wskazano w stanowisku rady miasta, Franciszek Karpiński na dworze Branickich przebywał w latach 1785–1788, a napisane tu "Pieśni nabożne" po raz pierwszy zabrzmiały w miejscowym starym kościele farnym. Utwory te wydano drukiem w oficynie ojców bazylianów w Supraślu k. Białegostoku w 1792 roku z okazji pierwszej rocznicy Konstytucji 3 maja.

Drugim białostockim patronem upamiętnionym w 160. rocznicę urodzin będzie płk Mikołaj Kawelin

Drugim białostockim patronem upamiętnionym w 160. rocznicę urodzin będzie płk Mikołaj Kawelin. Jak podkreślono w stanowisku, Mikołaj Kawelin to "jedna z najbarwniejszych postaci Białegostoku okresu międzywojennego - mecenas sportu, współzałożyciel i prezes Białostockiego Klubu Sportowego BKS Jagiellonia".

W stanowisku napisano, że Mikołaj Kawelin był pułkownikiem armii carskiej i posiadaczem majątku ziemskiego obejmującego część Dojlid (obecnie dzielnica Białegostoku), a także kilku wsi położonych na wschód i południowy wschód od Białegostoku. Po I wojnie światowej osiadł w Białymstoku, współtworzył białostocki klub sportowy BKS Jagiellonia, który powstał 27 stycznia 1932 roku i został jego drugim prezesem. Funkcję prezesa Jagiellonia sprawował do 24 maja 1935 roku, a następnie - w dowód uznania - został prezesem honorowym.

Mikołaj Kawelin aktywnie angażował się w działania na rzecz Białegostoku i jego mieszkańców

Jak wskazano w stanowisku, Mikołaj Kawelin aktywnie angażował się w działania na rzecz Białegostoku i jego mieszkańców, działał charytatywnie i społecznie. Wymieniono, że wsparł m.in. powstanie lotniska na Krywlanach przekazując drewno na jego budowę, wspomagał materialnie zawodników oraz budowę obiektów sportowych m.in. stadionu w pobliżu Parku Zwierzynieckiego. W 2019 roku, znalazł się wśród 10 najwybitniejszych białostoczan w plebiscycie zorganizowanym przez miasto z okazji stulecia odzyskania niepodległości przez Białystok.

W Białymstoku z Kawelinem związana jest rzeźba "psa Kawelina". Jak głosi miejska legenda, pies miał wystraszyć złodzieja ze sklepu jubilerskiego i uratować w ten sposób kosztowności należące do pułkownika. Obecna rzeźba, wykonana przez Małgorzatę Niedzielko, jest niemal wierną repliką przedwojennego Kawelina, która zaginęła w latach 40. XX wieku. W ostatnim czasie, replika rzeźby wróciła na swoje pierwotne miejsce, stanęła przy ogrodzeniu pałacu Branickich naprzeciwko Kościoła Farnego.

źródło: PAP | red: mag