Oficjalne otwarcie Muzeum Pamięci Sybiru w Białymstoku [zdjęcia]

Muzeum Pamięci Sybiru mieści się przy ul. Węglowej

Muzeum Pamięci Sybiru powołane zostało cztery lata temu jako miejska placówka kultury; wówczas jeszcze w przejściowej lokalizacji w centrum Białegostoku. Jego docelowa siedziba powstała pod koniec 2019 roku, w starych wojskowych magazynach przy ul. Węglowej. 

Niedaleko znajdował się przed laty Dworzec Poleski, z którego w  latach 1940-41 Sowieci wywozili ludzi w głąb Rosji; ówczesna rampa  kolejowa kończyła się tam, gdzie obecnie znajduje wejście do budynku  muzeum. MPS to trzykondygnacyjny kompleks o łącznej powierzchni 5,5 tys. m kw., na który oprócz zaadaptowanych dawnych magazynów, składa się też  nowy budynek. Główną częścią muzeum jest stała ekspozycja na  powierzchni ok. 2 tys. m kw., która przedstawia historię polskiej obecności na Syberii - od carskich zsyłek w głąb Rosji, po represje i zbrodnie sowieckie, w tym deportacje na Wschód. Oddzielnym miejscem w muzeum jest "Memoriał Katyński". Działa tam też księgarnia, restauracja, jest miejsce na wystawy czasowe.

Przy muzeum stoi pomnik upamiętniający Bohaterskie Matki Sybiraczki; to pomysł miejscowego oddziału Związku Sybiraków i kolejne w Białymstoku miejsce upamiętnienia osób wywiezionych na Wschód.

Uroczystości otwarcia placówki odbyły się w 82. rocznicę sowieckiej napaści na Polskę i w Światowym Dniu Sybiraka. Oprócz przedstawicieli Związku Sybiraków i potomków zesłańców, wzięli w nich udział m.in.  prezydent RP Andrzej Duda, b. prezydent Bronisław Komorowski, wicemarszałek Sejmu Małgorzata Kidawa-Błońska i wicepremier, szef  resortu kultury Piotr Gliński.

Andrzej Duda: Polacy są jak trawa - wojna i cierpienie może przez nich przejść, a oni za każdym razem się podnoszą, trwają, żyją i rozwijają się

W wystąpieniu podczas otwarcia Muzeum Pamięci Sybiru, prezydent Andrzej Duda podkreślił, że muzeum to nie tylko miejsce, które pokazuje cierpienie, ale także miejsce, które pokazuje, "jak Polacy sobie radzili". 

To miejsce pokazujące, że Polacy są jak trawa - wojna, cierpienie może przez nich przejść, a oni podnoszą się za każdym razem, żyją i trwają, rozwijają się, a jeśli da się, to wracają na swoje dawne miejsce po to, by dalej kontynuować swoje życie i budować Rzeczpospolitą

- zaznaczył prezydent.

"Tak jest i dziś - ci, którzy zdołali wrócić, ci, którzy urodzili się tutaj, mając rodziców, którzy powrócili z zesłania, z Sybiru, są dzisiaj wielkimi gospodarzami tego muzeum" - zaznaczył prezydent, dziękując władzom Białegostoku za udział w inicjatywie budowy muzeum.

"To nasza wielka historia - historia walki z zaborcą, z caratem, a potem Sowietami - to zawsze historia walki o Polskę i polskość" - dodał. "Dzisiaj mamy 82. rocznicę tego dnia, kiedy armia sowiecka zdradziecko, na mocy paktu Ribbentrop-Mołotow, zaatakowała Polskę, ramię w ramię w hitlerowskimi Niemcami. Wtedy właśnie zaczęła się tragedia mieszkańców tej ziemi, tutaj był wtedy ziemie okupowane przez sowiecką Rosję. Wtedy kolejne pokolenie mieszkańców tej ziemi było zabierane na Wschód" - podkreślił.

Prezydent podkreślił, że pojęcie "Sybiru" to swego rodzaju symbol "doskonale znanej Polakom formy represji - wywiezienia na szeroko pojęty Wschód". Przypomniał, że Polacy byli wywożeni przez władze carskie i radzieckie nie tylko na Syberię, ale także m.in. do Kazachstanu czy europejskiej części Rosji. "Musieli tam przymusowo pracować, byli katowani pracą w kopalniach - bardzo często na śmierć. To było udziałem Polaków, mieszkańców Rzeczpospolitej, przede wszystkim tych, którzy zawsze stali przy patriotycznych wartościach, tych, którzy także w czasie zaborów zachowywali polskość i walczyli o powrót Polski na mapy" - mówił Andrzej Duda.

"Wszystkim tym, którzy walczyli, a w szczególności tym, którzy cierpieli, wywiezieni na Sybir, składam głębokie wyrazy szacunku w imieniu wszystkich dzisiejszych Polaków, wszystkich mieszkańców Rzeczypospolitej" - powiedział prezydent.


Prezydent Białegostoku: Chcieliśmy przywrócić pamięć o Sybirakach

Chcieliśmy przywrócić pamięć o tych, o których codziennym bohaterstwie nie można było mówić przez dziesiątki lat - tak prezydent Białegostoku Tadeusz Truskolaski opisał ideę powstania w mieście Muzeum Pamięci Sybiru.

Tadeusz Truskolaski, który witał przybyłych gości w tym prezydenta RP Andrzeja Dudę i b. prezydenta Bronisława Komorowskiego przypomniał, że pomysł powstania w mieście placówki upamiętniającej losy Sybiraków powstał 11 lat temu. 

Kierowała mną przede wszystkim chęć spełnienia marzeń Sybiraków, by powstało miejsce, w którym upamiętnione zostaną ich niezłomność i hart ducha. Chcieliśmy przywrócić pamięć o tych, o których bohaterstwie tym zwykłym, codziennym, przez dziesiątki lat nie można było mówić

- powiedział prezydent Białegostoku.

Podkreślał, że słowo Sybir od kilku stuleci ma dla Polaków złowrogie znaczenie. "To słowo symbol męczeństwa milionów ofiar, wśród nich setek tysięcy Polaków. Słowo tym bardziej posępne, że przez tak długi czas obłożone klątwą milczenia. To słowo, które kojarzy się nam przede wszystkim z wywózkami z czasów II wojny światowej, gdy w chłodzie i głodzie Polacy od niemowląt po starców, pod lufami sowieckich karabinów ruszali w wielotygodniową drogę do piekła, ściśnięci w zimnych, bydlęcych wagonach" - mówił.

Zwracał przy tym uwagę, że określenie Sybir ma też inny wymiar. "Mało bowiem wiemy o polskich pionierach, którzy w XVIII, XIX i na początku XX wieku - wbrew wszystkim - nieśli cywilizację w tę dziką krainę. Opowieść o Syberii nie byłaby pełna bez tak licznych Polaków podróżników, naukowców, przemysłowców i wynalazców, którzy odcisnęli na niej tak wyraziste piętno" - powiedział Truskolaski.

Premier: deportacje obywateli polskich do Rosji to jedna z najtragiczniejszych kart naszych dziejów

Przymusowe deportacje obywateli polskich do Rosji to jedna z najtragiczniejszych kart naszych dziejów - napisał premier Mateusz Morawiecki w liście do uczestników uroczystości otwarcia Muzeum Pamięci Sybiru. "To dramat, który wciąż pamiętamy i który do dziś jest dla nas niezabliźnioną raną" - dodał. 

Morawiecki, w liście odczytanym przez wicepremiera, ministra kultury, dziedzictwa narodowego i sportu Piotra Glińskiego, podkreślił, że "otwarcie Muzeum Pamięci Sybiru jest dobrym krokiem na drodze do poszerzania naszej wiedzy o bolesnych kartach historii”.

Przypomniał, że "historia Sybiraków rozpoczęła się nie w XX, ale w XIX wieku od carskich represji i masowych wywózek, które objęły dziesiątki tysięcy działaczy patriotycznych i politycznych, a także ich rodziny". "Później były bliższe nam i bardziej znane działania komunistów, w wyniku których na Syberii i w Kazachstanie znalazło się według różnych szacunków od pół do ponad półtora miliona polskich obywateli" – podkreślił. Jak podkreślił, "wielu zostało tam na zawsze, wielu straciło życie".

"Nie da się opisać i zapomnieć ogromu cierpienia, którego doświadczyli zesłańcy" - ocenił Morawiecki. "Te brutalne działania przeorały nasz naród, pozbawiły jego najlepszych przedstawicieli, zahamowały możliwość rozwoju. Ponieśliśmy wtedy wielką fizyczną i duchową stratę, która do dziś głęboko tkwi w naszej świadomości" – podkreślił.

Premier zapewnił także, że "jesteśmy tymi, którzy chcą pamiętać o tamtych tragicznych wydarzeniach, chcą być strażnikami tamtej historii i rzecznikami setek tysięcy bezimiennych w większości ofiar". "Mamy obowiązek pielęgnowania naszej przeszłości, ale też obowiązek przekazywania prawdy historycznej o zbrodniach sowieckiego totalitaryzmu. Prawdy, której wciąż musimy strzec i gdy trzeba, o nią walczyć" – wskazał.

"Jestem głęboko przekonany, że takie inicjatywy jak dzisiejsza budują naszą wspólnotę, przypominają naszych bliskich, których nie ma między nami, o wartościach, które nasz jednoczą" – ocenił.

Gliński: historia Polaków doświadczonych okrucieństwem jest ważnym elementem zbiorowej pamięci

"Historia Polaków boleśnie doświadczonych okrucieństwem wojny powinna być ważnym, przekazywanym następnym pokoleniom elementem zbiorowej pamięci" - powiedział wicepremier, minister kultury, dziedzictwa narodowego i sportu Piotr Gliński.

"Jesteśmy dzisiaj uczestnikami wyjątkowego wydarzenia. Od dzisiaj Muzeum Pamięci Sybiru – jedno z najważniejszych muzeów budowanych w ostatnim czasie w Polsce – udostępnia zwiedzającym swoją stałą ekspozycję" - mówił podczas uroczystości szef MKDNiS. Jak podkreślił, "to jest chwila wzruszająca tym bardziej, że uczestniczą w niej ci, którzy zostali zesłani na nieludzką ziemię, przeżyli chłód, głód, niewolniczą pracę i wielką tęsknotę". "Przecież też nie wszyscy, niestety, stamtąd wrócili" - dodał.

Piotr Gliński przypomniał, że data dzisiejszego wydarzenia nie jest przypadkowa. "17 września 2021 roku, w Światowym Dniu Sybiraka, obchodzimy jednocześnie 82. rocznicę agresji sowieckiej na Polskę, która boleśnie zapisała się na kartach naszej historii". "To właśnie dzisiaj otwiera się dzisiaj pierwsze w kraju muzeum, którego istotą i głównym celem jest troska o upamiętnienie tych, którzy zginęli w dramatycznych warunkach, z dala od ojczystej ziemi, a także tych, którzy przeżyli deportacje i zesłanie, ale zostawili w swoim sercu wspomnienie o nieludzkim cierpieniu i dramacie, które stało się ich udziałem" - stwierdził.

Szef MKDNiS przypomniał również, że Muzeum Pamięci Sybiru powstało w wyjątkowym miejscu – w jednym z przedwojennych magazynów wojskowych przylegających do bocznicy kolejowej dawnego Dworca Poleskiego. "W latach 1940-1941 oraz w 1944 roku to właśnie tutaj Sowieci ładowali do wagonów mieszkańców Białostocczyzny, by następnie deportować ich na Sybir. To właśnie stąd w 1943 roku Niemcy wywieźli do obozu zagłady w Treblince Żydów z białostockiego getta" - mówił Gliński. Jak podkreślił, "to miejsce musi robić i robi ogromne wrażenie".

Chcemy, aby nowe instytucje pamięci, instytucje kultury powstawały w miejscach, które są świadkami najważniejszych i najbardziej bolesnych wydarzeń w historii naszej ojczyzny. Po to, aby pamiętać o tych ludziach i o tych miejscach na zawsze, i żeby pamięć o nich nigdy nie zginęła

- powiedział Gliński.

Wskazał również, że "historia Polaków boleśnie doświadczonych okrucieństwem wojny powinna być ważnym, przekazywanym następnym pokoleniom elementem zbiorowej pamięci". Gliński wyraził nadzieję, że "każdy zwiedzający w sposób dla siebie odpowiedni przeżyje i przyswoi prezentowaną przez Muzeum Pamięci Sybiru historię". "Pomoże w tym z całą pewnością sposób, w jaki muzeum pokazuje swoje zbiory – nowoczesny, multimedialny, spełniający oczekiwania i potrzeby współczesnego świata" - ocenił.

Gliński zwrócił także uwagę na rolę państwa w powstaniu Muzeum Pamięci Sybiru. "Jest dla mnie oczywiste, że polskie państwo i polski rząd wsparły finansowo realizację tego ważnego przedsięwzięcia" - mówił. "Od początku, gdy tylko usłyszałem o tej konkretnej inicjatywie, zadeklarowałem nasze zaangażowanie" - przypomniał. "Wspieranie budowy takich instytucji pamięci jest naszym oczywistym obowiązkiem, który od niespełna sześciu lat państwo polskie konsekwentnie wypełnia, budując, modernizując i przekształcając w tej chwili ponad dwieście inwestycji muzealnych w całej Polsce" - zapewnił.

Prezes Związku Sybiraków: pamięć i historia są naturalnym spoiwem tożsamości narodowej

Białostockie Muzeum Pamięci Sybiru będzie łączyć przedstawicieli różnych pokoleń, bo pamięć i historia są naturalnym spoiwem tożsamości narodowej - podkreślał w czasie uroczystości otwarcia tej placówki prezes Związku Sybiraków Kordian Borejko. Mówił, że to jedyne takie muzeum nie tylko w Polsce, ale i na świecie.

Prezes Związku Sybiraków podkreślał, że jest to muzeum, gdzie "ożywa historia ludzkiego cierpienia i nieludzkiej siły przetrwania". "Ta instytucja dbać będzie o zachowanie pamięci o ofiarach i zbrodniach, które sprawiły, że daleka Syberia zmieniła się w polskiej świadomości ze wspaniałej i bogatej krainy, w okrutny Sybir, w nieludzką ziemię" - powiedział Borejko w czasie piątkowych uroczystości otwarcia muzeum.

"Jako Sybiracy należymy do ostatniego pokolenia zesłańców, którzy będąc dziećmi - poznali piekło zesłania, a swoje ocalenie zawdzięczają głównie swoim bohaterskim matkom (...). Dzisiaj jesteśmy szczęśliwi, doczekaliśmy czasów wolnej i niepodległej naszej ojczyzny, Polski" - dodał.

Mówił, że muzeum to wspólne dzieło Sybiraków, ich wnuków, władz Białegostoku i centralnych, dziękował wszystkim, którzy przyczynili się do jego powstania. "Unikalne eksponaty, jak autentyczne szerokie tory, które tkwią w naszej pamięci, przypominają masowe wywózki na Wschód. Duże wrażenie robią też wielkie stalowe słupy symbolizujące, groźną dla zesłańców, syberyjską tajgę" - dodał.

"To, co przeżyło jedno pokolenie, drugie przerabia w sercu i pamięci" - mówił. "W sztafecie pokoleń przekazujemy pałeczkę młodym, zostawiając ku pamięci nasz ślad w otwieranym dzisiaj muzeum. Dbajcie o muzeum, młodzi przyjaciele. Życzę, aby wasze życie było bez wojny, zbrodni, cierpień i ludzkich dramatów. Chwała ofiarom syberyjskiej katorgi" - tak zakończył swoje wystąpienie prezes Związku Sybiraków.

Relacja live

13:48 Przedstawiciele władz lokalnych i państwowych oraz Sybiraków złożą kwiaty i znicze pod pomnikiem Matki Sybiraczki i na torach kolejowych. Potem wraz z obecnymi Sybirakami zwiedzą wnętrze Muzeum Pamięci Sybiru.

13:46 Asysta wojskowa opuszcza miejsce ceremonii otwarcia.

13:45 Symbolicznym dźwiękiem bijącego dzwonu Braci Piłsudskich Muzeum Pamięci Sybiru zostało oficjalnie otwarte.

13:42 Prezydent Białegostoku Tadeusz Truskolaski i Henryka Pagniello z domu Bogusławska uderzą w dzwon Braci Piłsudskich.

13:39 Orkiestra wojskowa wykonała "Marsz Sybiraków".

13:28 Odczytywany jest apel pamięci, który zakończy salwa honorowa.

13:22 Zakończyły się przemówienia gości. Rozpoczyna się ceremonia poświęcenia Muzeum Pamięci Sybiru poprzedzona modlitwą międzywyznaniową z udziałem arcybiskupa Józefa Guzdka, arcybiskupa Jakuba, biskupa Jerzego Samca i muftiego RP Tomasza Miśkiewicza.

13:12 Na mównicy Marta Herling, córka Gustawa Herlinga-Grudzińskiego. Opowiada o swojej wycieczce do Jercewa, gdzie jej ojciec przebywał w łagrze. Dodaje: "jesteśmy wdzięczni miastu Białystok za symboliczną lokalizację przy stacji kolejowej, z której deportowani rozpoczynali drogę do obozu jenieckiego".

13:01 Elżbieta Smułkowa dzieli się swoimi wspomnieniami w imieniu dzieci wywożonych na Sybir z terenów wschodniej Polski podczas II wojny światowej. "Krótki czas przemówienia zmusza mnie do skupienia się na trzech słowach kluczowych: Katyń, Sybir, matka".

12:58 Kordian Borejko: "Drodzy państwo, zadeklarujmy dzisiejsze spotkanie na szacunek i pamięć tym wszystkim, którzy ponieśli największą ofiarę - własne życie realizując swoje marzenia o wolnej i niepodległej ojczyźnie. (...) Chwała ofiarom syberyjskiej katorgi".

12:55 Przemawia prezes Związku Sybiraków Kordian Borejko. " Jestem wzruszony rozmachem i pietyzmem, z jakim utworzono to muzeum, będące wspólnym dziełem sybiraków, ich wnuków, władz Białegostoku i władz centralnych. Unikalne eksponaty, jak autentyczne szerokie tory, które żyją w naszej pamięci przypominają masowe wywózki na wschód".

12:50 "Taka jest nasza misja - chcemy aby powstawały nowe instytucje pamięci, kultury - miejsca, które są świadkami najważniejszych i najbardziej bolesnych wydarzeń w historii naszej ojczyzny po to, aby pamiętać o tych ludziach i o tych miejscach na zawsze i żeby pamięć o nich nigdy nie zginęła" - podkreśla Piotr Gliński i wymienia inne ważne powstające muzea. 

12:45 Piotr Gliński we własnym przemówieniu: "Głównym celem jest troska upamiętnienie tych, którzy zginęli w dramatycznych warunkach z dala od ojczystej ziemi, a także tych, którzy przeżyli deportację i zesłanie, ale zostawili w swoim sercu wspomnienie o nieludzkim cierpieniu i dramacie, które stały się ich udziałem"

12:41 Wiceprezes rady ministrów Piotr Gliński przeczytał list od premiera Mateusza Morawieckiego: "Jesteśmy tymi, którzy chcą pamiętać o tamtych tragicznych wydarzeniach, chcą być strażnikami tamtej historii i rzecznikami setek tysięcy bezimiennych w większości osób".

12:38 Głos zabrała wicemarszałek sejmu Małgorzata Kidawa-Błońska. "Otwarcie tego muzeum jest najważniejszym momentem obchodów tej dramatycznej rocznicy - napaści Rosjan na Polskę".

12:31 Bronisław Komorowski poinformował, że przekazuje Muzeum Pamięci Sybiru pamiątkę rodzinną - kubek z więzienia na Łukiszkach w Wilnie, który należał do jego ciotki - Zofii Komorowskiej-Majewskiej. Były prezydent opowiedział jej historię.

12:27 Przemawia były prezydent RP Bronisław Komorowski. "Chcę serdecznie podziękować miastu Białystok, że podjął wielkie dzieło stania się stolicą pamięci o Kresach Wschodnich".

12:26 "Cieszę się, że ta placówka powstała właśnie w Białymstoku" - podkreślił Andrzej Duda.

12:22 Andrzej Duda: "To nasza wielka historia. Historia walki z zaborcą, caratem, potem sowietami. To walka o Polskę i polskość. Wszystkim tym, którzy walczyli, a w szczególności tym którzy cierpieli wywiezieni na Sybir i których najbliższy cierpieli wywiezieni na Sybir składam głębokie wyrazy szacunku w imieniu wszystkich dzisiejszych Polaków"

12:20 "Szacuje się, że co piąty mieszkaniec Białegostoku i tej ziemi należy do tej ważnej grupy w naszym społeczeństwie, którą nazywamy Sybirakami" - mówi Andrzej Duda.

12:18 Rozpoczęło się przemówienie prezydenta RP Andrzeja Dudy.

12:17 Tadeusz Truskolaski przypomniał postać ostatniego prezydenta RP na uchodźstwie i podziękował wszystkim, którzy przyczynili się do powstania Muzeum Pamięci Sybiru.

12:15 "Muzeum Pamięci Sybiru było odpowiedzią na prawdziwą, społeczną potrzebę. W jednym miejscu udało się zebrać opowieści o bardzo trudnych losach mieszkańców Europy Środkowej i pokazać je w wielowymiarowy sposób" - powiedział prezydent Białegostoku.

12:11 Prezydent Truskolaski: "Wybór naszego miasta jako miejsca muzeum było wyborem oczywistym. (...) Nie potrafię wyrazić swojej wielkiej radości związanej ze szczęśliwym ukończeniem tego dzieła".

12:04 Tadeusz Truskolaski przywitał przybyłych gości - sybiraków, prezydenta RP Andrzeja Dudę, byłego prezydenta RP Bronisława Komorowskiego, wicemarszałek sejmu Małgorzatę Kidawę-Błońską, wiceministra kultury, dziedzictwa narodowego i sportu Piotra Glińskiego, prezesa Sybiraków Kordiana Borejkę, prof. Elżbietę Sułkową, Martę Herling, arcybiskupa Józefa Guzdka, arcybiskupa Jakuba, biskupa Jerzego Samca, muftiego RP Tomasza Miśkiewicza, wojewodę podlaskiego Bohdana Paszkowskiego, marszałka województwa podlaskiego Artura Kosickiego, radnych Białegostoku, prezydenta Poznania Jacka Jaśkowiaka oraz Krystynę Nowakowską z córkami Joanną i Katarzyną

12:02 Prezydent Białegostoku Tadeusz Truskolaski zabrał głos. Uczczono minutą ciszy pamięć zmarłej niedawno Karoliny Kaczorowskiej, sybiraczki i żony ostatniego prezydenta RP na uchodźstwie Ryszarda Kaczorowskiego.

11:59 Zaprezentowano film, który przygotowano specjalnie na uroczystość otwarcia Muzeum Pamięci Sybiru.

11:55 Na miejscu jest już prezydent RP Andrzej Duda. Zastępca dowódcy 18. Białostockiego Pułku Rozpoznawczego ppłk Tomasz Fuk złożył mu meldunek, po czym nastąpiło uroczyste odśpiewanie hymnu narodowego i wciągnięcie polskiej flagi na maszt. 

Stała ekspozycja w placówce przedstawia historię polskiej obecności na Syberii - od carskich zsyłek w głąb Rosji, po represje i zbrodnie sowieckie, w tym deportacje na Wschód.

Całą historię wywózek opowiadają ci, którzy byli na Syberii. Są tam nagrane ich relacje, wspomnienia, pamiątki. Na wystawę wchodzi się przez zabytkowy wagon, którym wywożono ludzi na Sybir.

Budowę Muzeum Pamięci Sybiru sfinansowano z pieniędzy Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego i budżetu Białegostoku. Budowa kosztowała 37 mln zł, w tym ok. 14 mln pochodzi z ministerstwa. Przekazało ono też 6,8 mln zł na wykonanie wystawy stałej i wyposażenie placówki.

źródło: PAP | red: bs, mag, mak